Αρθρογραφεί στο TheOpinion η Πάρβη Πάλμου ΜΑ, Ψυχοθεραπεύτρια Gestalt.
Μία από τις πιο χαρακτηριστικές πτυχές του ακτιβισμού για τα ανθρώπινα δικαιώματα του 21ου αιώνα ήταν ο αγώνας για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+.
Στο επίκεντρο αυτού του αγώνα βρίσκεται ο αγώνας για ισότητα στην παρένθετη κύηση, την τεκνοθεσία και τον γάμο. Αυτά τα στοιχεία αντιπροσωπεύουν την ισότητα, την ελευθερία και την αξιοπρέπεια των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και υπερβαίνουν τις δυσκολίες της καθημερινότητας και του τρόπου ζωής. Τα παραπάνω είναι βασικά ανθρώπινα δικαιώματα.
Στη χώρα μας πολύ συχνά βλέπουμε να γίνονται ρεπορτάζ από ανθρώπους που η γνώση πάνω στο αντικείμενο που παρουσιάζουν είναι μηδαμινή. Βλέπουμε παντού ειδήσεις και εφημερίδες για το “Γάμο Ομοφυλοφίλων”, ενώ το νομοσχέδιο υπό συζήτηση εστιάζει στην αναθεώρηση του οικογενειακού δίκαιου, δηλαδή την ισότητα στο γάμο ανεξαρτήτως φύλου, την τεκνοθεσία, την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και παρένθετη κύηση. Μέχρι και ο τίτλος που αναφέρεται στα δικαιώματα μας είναι λάθος. Ο γάμος ομοφύλων και όχι ομοφυλοφίλων (μια ομοφυλόφιλη γυναικα με έναν ομοφυλόφιλο άνδρα μπορεί να παντρευτεί), συμπεριλαμβάνεται μέσα σε αυτή την συζήτηση που περιλαμβάνει και άλλους σεξουαλικούς προσανατολισμούς, ταυτότητες και εκφράσεις φύλων. Το ΛΟΑΤΚΙ+ φάσμα δεν εμπεριέχει μόνο ομόφυλα πρόσωπα, υπάρχουν αμφισεξουαλικά, πανσεξουαλικά, ασεξουαλικά και πολλά άλλα ως προς τους σεξουαλικούς προσανατολισμούς. Επίσης διεμφυλικά, μη-δυικά, genderqueer και πολλά άλλα ως προς τις ταυτότητες και εκφράσεις φύλου που ανήκουν στην τρανς ομπρέλα και μπορεί να έχουν οποιοδήποτε σεξουαλικό προσανατολισμό(όπως ένα τρανς ετεροφυλόφιλο πρόσωπο).
Το να μιλάμε λοιπόν μόνο για γάμο ομοφύλων δεν είναι συμπεριληπτικό.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι αδιαμφησβήτητα και έτσι θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται. Αλλά δυστυχώς αυτό δεν είναι αυτονόητο στην Ελληνική πραγματικότητα.
Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται με αξιοπρέπεια και ίσα δικαιώματα, σύμφωνα με την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Αυτή η αρχή επεκτείνεται σε όλες τις πτυχές της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητας γάμου, τεκνοθεσίας παιδιών και συμμετοχής σε ρυθμίσεις παρένθετης κύησης. Απαγορεύει επίσης τις διακρίσεις. Το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής προστατεύεται επίσης από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και ισχύει για όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως ταυτότητας φύλου ή σεξουαλικού προσανατολισμού. Σημαντικά διεθνή προηγούμενα στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν δημιουργηθεί με αποφάσεις-ορόσημα από διεθνή δικαστήρια, όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τα οποία σταδιακά αναγνώρισαν και υποστήριξαν τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων σε σχέση με το γάμο και την οικογένεια. Αυτές οι κρίσεις χρησιμεύουν ως περαιτέρω απόδειξη αυτής της δέσμευσης για ισότητα.
Οι ελληνικές οικογένειες, ειδικά εκείνες που αποτελούνται από ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγάρια, έχουν αντιμετωπίσει πολυάριθμα κοινωνικά και νομικά εμπόδια. Τα δικαιώματα των ζευγαριών ήταν πάντα περιορισμένα βάσει της ελληνικής νομοθεσίας. Αν και η Ελλάδα είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς ταξιδιωτικούς προορισμούς ΛΟΑΤΚΙ+ στην Ευρώπη και ένα ακμάζον κέντρο της ΛΟΑΤΚΙ+ κουλτούρας, ιδιαίτερα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, δεν έχει υπάρξει καμία νομική αναγνώριση ή προστασία για τις οικογένειες μας. Πράγμα ιδιαίτερα υποκριτικό.
Για παράδειγμα, η πλήρης ισότητα στο γάμο δεν επιτεύχθηκε με την ιστορική επέκταση του συμφώνου συμβίωσης σε ομόφυλα ζευγάρια στην Ελλάδα. Αυτός ο νόμος αναγνώριζε τις σχέσεις μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου και παραχωρούσε ορισμένα προνόμια, συμπεριλαμβανομένων των επισκέψεων νοσοκομείων και της κληρονομιάς. Αλλά δεν παρείχε πλήρη ισότητα, ειδικά όταν επρόκειτο για δικαιώματα όπως η τεκνοθεσία, τα οποία είναι απαραίτητα για τις ΛΟΑΤΚΙ+ οικογένειες ώστε να γίνουν αποδεκτές από το νόμο και την κοινωνία γενικότερα.
Επιπλέον, υπάρχουν κοινωνικές αλλά και νομικές δυσκολίες. Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, έχει αυξηθεί η ρητορική μίσους και οι σωματικές επιθέσεις κατά των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην Ελλάδα, γεγονός που υποδηλώνει ένα εχθρικό και στιγματισμένο κοινωνικό περιβάλλον. Αυτά τα ζητήματα επιδεινώνονται από την απουσία ευρέων νόμων κατά των διακρίσεων σε έναν αριθμό βιομηχανιών εκτός της αγοράς εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της στέγασης, της υγειονομικής περίθαλψης και της εκπαίδευσης.
Ως εκ τούτου, οι ΛΟΑΤΚΙ+ & ομόφυλες οικογένειες αντιμετωπίζουν ένα δύσκολο νομικό περιβάλλον στην Ελλάδα. Παρόλο που τα δικαιώματα αυτών των οικογενειών έχουν αναγνωριστεί και διαφυλαχθεί, εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλα κενά που επηρεάζουν την καθημερινή ύπαρξη και τη νομική τους υπόσταση. Είναι σαφές ότι στην Ελλάδα απαιτούνται περισσότερες νομοθετικές αλλαγές καθώς και κοινωνική αποδοχή προκειμένου να εξασφαλιστεί η πλήρης ισότητα και προστασία των οικογενειών μας.
Σε μια κατάσταση όπου δύο λεσβίες μεγαλώνουν τρία παιδιά σε μια χώρα που δεν αναγνωρίζει ίσα δικαιώματα γάμου και υιοθεσίας, οι νομικές και κοινωνικές επιπτώσεις μπορεί να είναι αρκετά περίπλοκες, ιδιαίτερα εάν η βιολογική μητέρα πεθάνει. Η μη βιολογική μητέρα μπορεί να μην αναγνωρίζεται νομικά ως γονέας, οδηγώντας σε σημαντικές προκλήσεις. Μπορεί να μην έχει το δικαίωμα να έχει την επιμέλεια ή να παίρνει αποφάσεις για τα παιδιά. Χωρίς νομική προστασία, η επιμέλεια των παιδιών θα μπορούσε να αθετήσει τη βιολογική οικογένεια της αποθανούσας μητέρας ή το κράτος, ανάλογα με τους νόμους της χώρας, χωρίζοντας δυνητικά τα παιδιά από τη μη βιολογική μητέρα. Αυτή η κατάσταση θα μπορούσε να προκαλέσει συναισθηματική δυσφορία στα παιδιά λόγω της απώλειας του ενός γονέα και της απειλής του χωρισμού από τον άλλο. Επιπλέον, το κοινωνικό στίγμα και η έλλειψη νομικής αναγνώρισης μπορούν να επιδεινώσουν αυτές τις προκλήσεις. Επιπλέον, η μη βιολογική μητέρα μπορεί να αντιμετωπίσει οικονομική και στεγαστική αστάθεια, ειδικά εάν ήταν οικονομικά εξαρτημένη από την αποθανόντα σύντροφο ή αν μοιράζονταν περιουσία και περιουσιακά στοιχεία που δεν ήταν από κοινού ιδιοκτησία. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η νομική προσφυγή και η υπεράσπιση μπορεί να είναι περιορισμένες, αλλά είναι ουσιαστικές για την προστασία των δικαιωμάτων και της ευημερίας της μη βιολογικής μητέρας και των παιδιών.
Η απώλεια της βιολογικής μητέρας των παιδιών πιθανότατα θα τους προκαλέσει σοβαρή συναισθηματική δυσφορία. Η αβεβαιότητα και η αστάθεια γύρω από τις μελλοντικές ρυθμίσεις διαβίωσής τους μπορεί να επιδεινώσουν τη θλίψη τους, ιδιαίτερα αν σημαίνει ότι μπορεί να πρέπει να ζήσουν χωριστά από τη μη βιολογική τους μητέρα, την οποία βλέπουν ως δεύτερη μαμά. Τα παιδία μπορεί να βιώσουν υπερβολική ανησυχία και δυσφορία ως αποτέλεσμα αυτής της περίστασης. Επιπλέον, η πιθανότητα χωρισμού μπορεί να οδηγήσει σε μακροπρόθεσμα ψυχολογικά προβλήματα για τα παιδιά που έχουν αναπτύξει στενό συναισθηματικό δέσιμο με τη μη βιολογική μητέρα. Αυτά τα προβλήματα θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν άγχος που σχετίζεται με τον χωρισμό, προκλήσεις στη δημιουργία σταθερών προσκολλήσεων και ανησυχίες εμπιστοσύνης στις επόμενες σχέσεις. Αυτά τα ζητήματα επιδεινώνονται από την έλλειψη νομικής προστασίας και αναγνώρισης της οικογενειακής μονάδας των παιδιών, γεγονός που τα αφήνει πιο ανοιχτά σε κοινωνικές και νομικές δυσκολίες.
Το κοινωνικό περιβάλλον είναι επίσης πολύ σημαντικό. Σε καταστάσεις όπου η κοινότητα στιγματίζει ή δεν υποστηρίζει μη παραδοσιακές οικογένειες, τα παιδιά μπορεί να αντιμετωπίσουν πρόσθετες δυσκολίες, όπως κοινωνική απομόνωση, εκφοβισμό ή εσωτερικευμένο στίγμα. Οι κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις, τα ακαδημαϊκά επιτεύγματα και η αίσθηση της αυτοεκτίμησης μπορεί να επηρεαστούν από αυτό. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε μια τέτοια οικογενειακή δομή είναι συχνά πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν μια ποικιλία περίπλοκων συναισθηματικών και κοινωνικών προκλήσεων, γεγονός που τονίζει την ανάγκη για συμπεριληπτικές και υποστηρικτικές πολιτικές που εκτιμούν και προστατεύουν διαφορετικούς τύπους οικογένειας.
Ακούμε συχνά το επιχείρημα ότι τα παιδία θα είναι καλύτερα σε μια ΛΟΑΤΚΙ+ ή ομόφυλη οικογένεια από το να πάει σε κάποιο ίδρυμα. Αυτή η τοποθέτηση είναι μια προσβολή για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για άλλη μια φορά μας υποβιβάζει σε πολίτες β’ κατηγορίας. Υποδηλώνει την βιολογική “ανωτερότητα” των cis και ετερόφυλων προσώπων και την “προτεραιότητα” τους στην γονεϊκότητα και την δημιουργία οικογένειας, ως το μόνο “κανονικό”μοντέλο που επιβάλλει η ετεροκανονικότητα και διαχωρίζει τους ανθρώπους σε φυσιολογικούς και μη. Ιδέα που θυμίζει βιολογικό ντετερμινισμό και πολύ μαύρες εποχές της ιστορίας.
Η Ελλάδα έκανε ένα σημαντικό βήμα στη μεταρρύθμιση του νομικού της συστήματος το 2017, όταν ψήφισε νόμο που αναγνωρίζει την ταυτότητα φύλου. Ωστόσο, τα παντρεμένα τρανς άτομα αντιμετωπίζουν τώρα μια δύσκολη κατάσταση ως αποτέλεσμα αυτού του κανόνα. Είναι υποχρεωμένα να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο βασικά δικαιώματα: την επίσημη αναγνώριση της ταυτότητας φύλου τους ή τη διατήρηση του γάμου τους. Αυτή η κατάσταση υπογραμμίζει μια σύγκρουση μεταξύ της ατομικής ταυτότητας και των κοινωνικών κανόνων, η οποία συχνά οδηγεί σε διάλυση της οικογένειας. Επιπλέον, το μητρώο ενός παιδιού δεν αντικατοπτρίζει τη νομική κατάσταση του φύλου των τρανς γονέων. Τα δικαιώματα και οι ταυτότητες του γονέα και του παιδιού επηρεάζονται από αυτή την ανισότητα, η οποία δημιουργεί σοβαρά νομικά και κοινωνικά ζητήματα.
Η εξέχουσα ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ , και πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών, Άννα Απέργη εκφράζει ανησυχίες για τις κοινωνικές επιπτώσεις αυτών των νομικών ανεπαρκειών. Εφιστά την προσοχή στη δύσκολη θέση των «παιδιών φαντασμάτων» ή των παιδιών που γεννιούνται σε νοικοκυριά ΛΟΑΤΚΙ+ ειδικά εκείνων με τρανς γονείς, που στερούνται ίσων δικαιωμάτων και ευκαιριών και είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι. Όπως επισημαίνει η κα Απέργη, αυτά τα παιδιά είναι συχνά στόχοι μεροληψίας στην κοινωνία, σχολικού εκφοβισμού και γραφειοκρατικών λαθών. Οι παρατηρήσεις της υπογραμμίζουν τις ευρύτερες κοινωνικές και δημοκρατικές προεκτάσεις της άρνησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα, συμπεριλαμβανομένης της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ+
Υπάρχουν αξιοσημείωτα κενά στο οικογενειακό δίκαιο της Ελλάδας και στο πλαίσιο των δικαιωμάτων των τρανς ανθρώπων. Για παράδειγμα, η άρνηση των δικαιωμάτων των τρανς ατόμων για υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, κοινή γονική μέριμνα και πλήρη τεκνοθεσία αντιπροσωπεύουν ένα μεγαλύτερο ζήτημα ανισότητας. Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη όπου υπάρχουν μεγάλες διαφορές στη νομική και κοινωνική αποδοχή των δικαιωμάτων LGBTQI+, ιδίως όσον αφορά τον γάμο, την υιοθεσία και την παρένθετη μητρότητα.
Η Σουηδία και άλλα έθνη έχουν σημειώσει πρόοδο στην επίλυση αυτών των προβλημάτων. Για παράδειγμα, η Σουηδία άλλαξε τον Κώδικα Παιδιών και Γονέων το 2018 για να επιτρέψει στους τρανς γονείς να καταχωρούν την κατάστασή τους με βάση μόνο την αναγνώριση φύλου. Αυτή η προοδευτική κίνηση έρχεται σε έντονη αντίθεση με την κατάσταση πραγμάτων στην Ελλάδα και σε άλλα ευρωπαϊκά έθνη, όπου τα δικαιώματα ΛΟΑΤΚΙ+ δεν ενστερνίζονται πλήρως το νομικό σύστημα και την κοινωνία γενικότερα.
Η θεμελιώδης ιδέα αυτών των συνομιλιών είναι η μη διάκριση, η οποία αποτελεί δόγμα της Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ καθώς και πολλών άλλων συμφωνιών για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η ελευθερία να παντρεύεται κανείς και να μεγαλώνει παιδιά χωρίς να αντιμετωπίζει διακρίσεις λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου είναι ένα από τα δικαιώματα στην οικογενειακή ζωή που τονίζεται ιδιαίτερα από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Παρά το γεγονός ότι είναι μοναδική στις λεπτομέρειες, η ελληνική κατάσταση είναι αντιπροσωπευτική των μεγαλύτερων ζητημάτων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη. Ενώ η Πολωνία και η Ουγγαρία παρέχουν απλώς στοιχειώδη προστασία, άλλα έθνη, όπως η Ισπανία, έχουν αποδεχθεί πλήρως τα δικαιώματα ΛΟΑΤΚΙ+ Η ανισότητα σε όλη την Ευρώπη τονίζει πόσο περίπλοκα κοινωνικά, πολιτιστικά και νομικά στοιχεία αλληλεπιδρούν για τη διαμόρφωση των δικαιωμάτων ΛΟΑΤΚΙ+.
Οπως ανέφερε ο γνωστός νομικός και σύμβουλος του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών, Βασίλης Σωτηρόπουλος, το νομικό περιβάλλον γύρω από τα δικαιώματα ΛΟΑΤΚΙ+ έχει διαμορφωθεί σημαντικά από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Για παράδειγμα, η Ελβετία καταγγέλθηκε επειδή δεν αναγνώρισε την πατρότητα ενός παιδιού που γεννήθηκε μέσω παρένθετης κύησης από γονείς του ίδιου φύλου. Αυτό θεωρήθηκε παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της οικογενειακής ζωής. Η σημασία της εναρμόνισης των εθνικών νομοθεσιών με τις ευρωπαϊκές συνθήκες και αρχές, καθώς και η αναγκαιότητα ομοιόμορφων νομικών προτύπων σε όλη την Ευρώπη, τονίζεται από αυτήν και άλλες περιπτώσεις.
Συνοψίζοντας, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα τρανς άτομα στην Ελλάδα —ειδικά όσον αφορά το γάμο και τη γονεϊκότητα— αντιπροσωπεύουν γενικότερα προβλήματα με τα δικαιώματα ΛΟΑΤΚΙ+ σε όλη την Ευρώπη. Η ανάγκη για στενότερη τήρηση των διεθνών κανόνων για τα ανθρώπινα δικαιώματα υπογραμμίζεται από τα ανόμοια νομικά και κοινωνικά περιβάλλοντα που υπάρχουν σε ολόκληρη την ήπειρο. Η τήρηση των αρχών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η προώθηση μιας δημοκρατικής και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνίας εξαρτώνται από τη διασφάλιση ίσων δικαιωμάτων και ευκαιριών για τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ+ +, ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα ή την έκφραση φύλου τους.
References:
• Law on the Legal Recognition of Gender Identity in Greece (N.4491/2017) • Universal Declaration of Human Rights
• European Convention on Human Rights
• Swedish Children and Parents Code (1949, as amended in 2018)
• Decisions of the European Court of Human Rights (e.g., D.B. and Others v. Switzerland, Apps. No. 58817/15 and 58252/15, 2 November 2022)
• Comments and Advocacy by Anna Apergi on LGBTQI+ Rights
• Comparative Legal Analysis of LGBTQI+ Rights in Europe (e.g., Spain’s comprehensive legislation vs. Poland and Hungary’s minimal protections) • Legal and Social Challenges Faced by Transgender Parents and Their Children in Europe